کهکشان آندرومدا

با وجود ده‌ها کهکشان کوچکی که به ما نزدیک‌تر هستند، کهکشان آندرومدا یا کهکشان امره المسلسله نزدیک‌ترین کهکشان مارپیچی به ماست. این کهکشان درخشان‌ترین کهکشانی است که از نیم‌کره شمالی می‌توان دید.

کهکشان آندرومدا در نور مرئی. کلیک کنید تا تصویر بزرگتر را ببینید.

البته اهالی نیم‌کره جنوبی ابرهای ماژلانی کوچک و بزرگ را می‌توانند ببینند که کهکشانهای قمر کهکشان راه شیری هستند. کهکشان آندرومدا یا م۳۱ (M 31) 2.5 میلیون سال نوری (۷۷۰ کیلو پارسک) از ما فاصله دارد و دوردست‌ترین جرم آسمانی است که با چشم غیرمسلح دیده می‌شود.

تاریخچه کهکشان آندرومدا

اولین گزارش از نزدیکترین همسایه‌مان در سال ۳۴۳ شمسی (۹۶۴ میلادی) توسط ستاره‌شناس ایرانی عبدالرحمن صوفی در کتاب صور الکواکب ثبت شده است. این کتاب را خواجه نصیرالدین طوسی در سال ۶۲۹ شمسی (۶۴۷ قمری و ۱۲۵۰ میلادی) از عربی به فارسی ترجمه کرد. این کتاب در سال‌های اخیر توسط نشر ققنوس و به کوشش بهروز مشیری منتشر شده. شارل مسیه در سال ۱۱۴۳ شمسی آن را با عنوان سحابی آندرومدا به عنوان ۳۱مین جرم مسیه فهرست کرد.

او به اشتباه کشف این جرم را به سیمون ماریوس، ستاره‌شناس آلمانی منتصب کرد که در واقع اولین رصد تلسکوپی آن را در سال ۹۹۱ شمسی انجام داده است. اولین تصویر از کهکشان آندرومدا در ۸ مهر ماه ۱۲۶۷ شمسی توسط اسحاق رابرتز با تلسکوپ ۲۰ اینچی رصدخانه شخصی‌اش گرفته شد. زمان طولانی نوردهی این عکس نشان داد که سحابی آندرومدا شکلی مارپیچی دارد. چنین عکس‌هایی موجب شناخت بیشتر از سحابی‌ها و خوشه‌های ستاره‌ای شد که در نهایت نظریه‌های وجود کهکشان‌ها را موجب شدند.

اولین عکس از کهکشان آندرومدا که توسط اسحاق رابرتز گرفته شده. روی تصویر کلیک کنید تا آن را بزرگتر ببینید.

در ابتدای قرن چهاردهم اختلاف نظرها درباره ساختار عالم بالا گرفته بود. اغلب ستاره‌شناس‌ها معتقد بودند که راه شیری کل جهان است و تمام اجرامی که درآسمان می‌بینیم درون آن قرار دارد. هبر کورتیس (Heber Curtis) اما چندین نواختر در آندرومدا پیدا کرده بود و معتقد بود که آندرومدا کهکشانی جداگانه است.

این بحث به نتیجه‌ای نرسیده بود تا اینکه در سال ۱۳۰۴ ادوین هابل ستاره متغیری از نوع قیفاووسی در سحابی آندرومدا کشف کرد. از این نوع ستاره به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد می‌توان در تعیین فواصل استفاده کرد. از آنجایی که قطر کهکشان راه شیری حدود ۱۰۰ هزار سال نوری تعیین شده بود. فاصله بسیار زیادی سحابی آندرومدا داشت نشان می‌داد که جزئی از کهکشان ما نیست و خود کهکشانی دیگر به نام کهکشان آندرومداست.

کهکشان آندرومدا و کهکشان راه شیری همراه با کهکشان مثلث و حدود ۳۰ کهکشان کوچکتر جز دسته‌ای هستند که به نام گروه محلی شناخته می‌شوند. این گروه محلی در حاشیه جمع چند هزار کهکشان است که آن را خوشه سنبله می‌نامند. این خوشه خود جز ابرخوشه‌ای نامنظم از کهکشان‌ها به نام ابرخوشه سنبله است که حداقل صد گروه یا خوشه کهکشانی در درون آن وجود دارد. قطر این ابرخوشه حدود ۱۱۰ میلیون سال نوری برآورد می‌شود. ابرخوشه سنبله یکی از میلیون‌ها ابرخوشه‌ای موجود در جهان قابل مشاهده است.

اندازه‌ کهکشان آندرومدا

کهکشان آندرومدا یا امره‌المسلسله در صورتی فلکی به همین نام واقع شده. نام این صورت فلکی از شاهزاده خانم از اهالی اتیوپی برگرفته شده که در اساطیر یونانی همسر برساوش بوده. این کهکشان جرمی حدود ۱.۵ بیلیون (۱۰^۱۲) برابر خورشید دارد که تقریبا هم‌جرم کهکشان راه شیری است، هرچند تخمین جرم دقیق دو کهکشان میسر نیست. بر آورد می‌شود که این کهکشان دارای حدود یک بیلیون ستاره باشد.

کهکشان آندرومدا از دید WISE. روی تصویر کلیک کنید تا آن را بزرگتر ببینید.

قدر ظاهری کهکشان آندرومدا ۳.۴۴ و قدر مطلق آن ۲۱.۵- است. قطر این کهکشان حدود ۲۲۰ کیلو سال نوری (۶۷ کیلو پارسک) و قطر ظاهری آن ۳.۲ در ۱ درجه کمانی است. لکه محوی که از این کهکشان با چشم غیرمسلح دیده می‌شود تقریبا هم اندازه قرص ماه است. اما با استفاده از ابزارهای رصدی که توان گردآوری نور بیشتری دارند و با دقت بیشتری می‌توان اندازه آن را دید، حدود ۶ برابر بزرگتر از قرص ماه دیده می‌شود.

مقایسه اندازه ظاهری ماه و کهکشان آندرومدا.

این کهکشان نیز مانند کهکشان راه شیری، کهکشانی مارپیچی است که در مرکز توده‌ای برجسته داشته و در اطاف این برجستگی قرصی از غبار و گاز و ستاره‌ها وجود دارد. هر چند که برآوردهای فعلی نشان می‌دهد تعداد ستاره‌های این کهکشان چهار برابر بیشتر از کهشان ماست. اما کهکشان راه شیری به دلیل اینکه حاوی ماده تاریک بیشتری است، جرم بیشتری دارد. در سال ۱۳۹۳ هابل دقیق‌ترین تصویر ممکن از این کهکشان تاکنون را منتشر کرد. این تصویر شامل ۷۳۹۸ نوردهی از این کهکشان است که حدود ۱۰۰ میلیون ستاره از کهکشان آندرومدا را نشان داده است.

رصد کهکشان آندرومدا

برای اغلب افرادی که در میانه عرض‌های جغرافیایی شمالی زندگی می‌کنند تقریبا در تمام شب‌های سال آندرومدا قابل مشاهده است. ولی بهترین زمان برای رصد را می‌توان پاییز دانست که در ابتدای شب کهکشان آندرومدا به نصف‌النهار ناظر می‌رسد. کهکشان آندرومدا تقریباً در میانه صورت فلکی آندرومدا قرار دارد.

نقشه صورت فلکی آندرومدا و محل کهکشان آندرومدا در میانه آن. روی تصویر کلیک کنید تا آن را بزرگتر ببینید.

یافتن آن در آسمان با کمک صورت فلکی ذات الکرسی و شناختن چند ستاره پرنورتر صورت فلکی آندرومدا به راحتی میسر است. اگر از نوک تیزتر W آندرومدا نشانه بگیرید می‌توانید لکه محو کهکشان را در فاصله کمی از ستاره‌های انبر مانند صورت فلکی آندرومدا بیابید.

راهنمای پیدا کردن کهکشان آندرومدا در آسمان با کهک صورتهای فلکی ذات الکرسی و آندرومدا

برخورد

کهکشان‌های آندرومدا و راه شیری در مسیر برخورد با یکدیگر هستند. این دو با سرعت ۱۱۲ کیلومتر در ثانیه به یکدیگر نزدیک می‌شوند. حدود ۴ میلیارد سال دیگر این دو کهکشان با یکدیگر برخورد خواهند کرد و ۶ میلیارد سال دیگر ادغام آنها کامل خواهد شد. البته این اتفاق برای زمین نگران‌کننده نیست و تا آن زمان به غول سرخ تبدیل شده و سیارات خاکی دور خود را بلعیده است.

ایجاد جریان جدید غبار در کهکشان جدید تولد ستاره‌ها را شتاب خواهد بخشید، هرچند در این میان ستاره‌های زیادی نیز در حین ترکیب به بیرون پرتاب خواهند شد.

برخورد کهکشان‌ها اتفاقی معمول در جهان است. یافته‌های ستاره‌شناس‌ها نشان می‌دهد که هر دو کهکشانهای راه شیری و آندرومدا تاکنون بارها با کهکشان‌های دیگر برخورد کرده‌اند.