فرا رسیدن بهار در نیم‌کره شمالی به آرامی شرایط رصد را بهبود می‌بخشد. همچنین صورتهای فلکی که مدتی از نظر پنهان بودند را نیز آشکار می‌سازد. در این مقاله به بررسی صورت های فلکی آسمان بهار می‌پردازیم. به غیر از صورت فلکی دب اکبر (Ursa Major) که دور قطبی است، صورتهای فلکی شاخصی که در بهار قابل مشاهده هستند شامل اسد، عوا، مار آبی، سنبله، سرطان و جام می‌شود که هرکدام حداقل چند جرم عمق آسمان برای رصد هم دارند.
برای پیدا کردن صورت های فلکی بهار می‌توان از صورت فلکی دب اکبر به عنوان کلید استفاده کرد. در این میان شاید مشکلترین کار یافتن صورت فلکی دب اکبر در آسمان باشد زیرا بعد از یافتن آن، می‌توان با کمک تصویر زیر بقیه صورتهای فلکی را پیدا کرد. لازم به ذکر است که منظور از صورتهای فلکی آسمان بهار (یا هر فصل دیگری)، صورتهای فلکی است که در طی فصل بهار، تا یکی دو ساعت پس از غروب خورشید در آسمان قابل رویت هستند.
برای پیدا کردن دب اکبر می‌توان از گردونه آسمان کمک گرفت. همچنین نرم‌افزارهای نجومی که روی رایانه نصب می‌شوند یا برنامک‌هایی که روی گوشی‌های همراه هوشمند نصب می‌شوند این کار را راحت کرده‌اند.
اسد
این صورت فلکی به شکل شیری افسانه‌ای است که از آسمان به زمین فرو افتاد و وحشت زیادی ایجاد کرد. هرکول در اولین خوان خود آن را کشت و دوباره به آسمان برگرداند. لازم است که در همین ابتدا توضیحی کوتاه درباره افسانه‌های صور فلکی بیان کنیم. این روایت‌ها همگی بر اساس افسانه‌های یونانی بیان شده‌اند. البته که در دیگر تمدن‌ها نیز روایت‌ها و حتی شکل‌های متفاوتی برای صورتهای فلکی وجود دارد. اما به دلیل غالب بودن روایت یونانی ما نیز از همان افسانه‌ها استفاده کرده‌ایم. البته روایتهای یونانی نیز خود بر اساس روایتهای مصر و بین‌النهرین شامل آشور، عیلام و سومر شکل گرفته است.
صورت فلکی اسد (Leo) جز دوازده صورت فلکی دایره‌البروج است. طی مرداد ماه، خورشید در این صورت فلکی پرنور آسمان بهار قرار دارد. کانون دو بارش شهابی در این صورت فلکی قرار دارد. کانون بارش شهابی اسدی که حدود ۲۶ و ۲۷ آبان به اوج می‌رسد در نزدیکی ستاره گاما-اسد قرار دارد. بارش شهابی ضعیف “اسدی دی‌ماهی” نیز حدود نیمه دی ماه به اوج می‌رسد.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در اردیبهشت ماه
- درخشان‌ترین ستاره: قلب الاسد (آلفا-اسد)
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۱۶ ستاره دارای ۲۸ سیاره
- اندازه: ۱۲مین صورت فلکی
- مساحت: ۹۴۷ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: دب اکبر، اسد اصغر، سیاه‌گوش، سرطان، مار آبی، سکستانت، جام، سنبله، گیسوان برنیکه
اجرام جالب
صورت فلکی اسد شامل پنج جرم مسیه است: ۶۵، ۶۶، ۹۵، ۹۶ و ۱۰۵. توجه کنید که همه این اجرام کهکشان هستند و دیدن همه آنها با تلسکوپ‌های کوچک ممکن نیت و بعضی به تلسکوپ‌های متوسط تا بزرگ و دید (seeing) خوب نیاز دارند.
کهکشان NGC 3628، در فاصله ۳۵ میلیون سال نوری از ما قرار دارد. این کهکشان که آن را کهکشان همبرگر نیز می‌نامند دارای نواری از غبار به دور خود است و از آنجایی که ما آن را کاملا از لبه می‌بینیم، ساختار مارپیچی آن را پنهان می‌سازد. دلیل شکل به هم ریخته این کهکشان هم نیروهایی کشندی است که از طرف کهکشانهای م۶۵ (M65) و م۶۶ (M66) بر آن وارد می‌شود.این نیروهای کشندی همچنین موجب بوجود آمدن دمی برای این کهکشان شده‌اند طولی حدود ۳۰۰ هزار سال نوری دارد.
کهکشان م۹۶ (M96) در فاصله حدود ۳۱ میلیون سال نوری قرار دارد و قطری حدود ۱۰۰ هزار سال نوری دارد. این کهکشان تقریبا اندازه کهکشان راه شیری خودمان است و بزرگترین کهکشان گروه کهکشانهای اسد-۱ است. تغییر شکلی که در ظاهر این کهکشان دیده می‌شود را ناشی از اثر گرانشی جرمی سنگین در گذشته دور می‌دانند.
جام
این صورت فلکی نمایشگر جام آپولو از خدایان یونان باستان است. صورت فلکی جام (Crater) بسیار کم‌نور است و ستاره‌ای درخشان‌تر از قدر ۴ ندارد. کانون بارش شهابی اتا-جامی در این صورت فلکی قرار دارد و اغلب از نیم‌کره جنوبی قابل رویت است.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در فروردین ماه
- درخشان‌ترین ستاره: دلتا-جام
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۸ ستاره دارای ۸ سیاره
- اندازه: ۵۳مین صورت فلکی
- مساحت: ۲۸۲ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: اسد، مار آبی، سکستانت، سنبله و غراب
اجرام جالب
صورت فلکی جام چندین کهکشان را در خود دارد. از جمله می‌توان جام-۲ را نام برد که از نظر اندازه چهارمین کهکشان قمر راه شیری است. اما همه این کهکشان‌ها کم‌نورتر از قدر ۱۲ هستند و با تلسکوپ‌های معمول آماتوری قابل مشاهده نیستند.
سرطان
صورت فلکی سرطان (Cancer) با اختلاف کم‌نورترین صورت فلکی دایره البروج است. کانون بارش شهابی دلتا-سرطانی در این صورت فلکی و نزدیکی ستاره دلتا-سرطان قرار دارد.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در اسفند ماه
- درخشان‌ترین ستاره: بتا-سرطان
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۱۷ ستاره دارای ۳۰ سیاره
- اندازه: ۳۱مین صورت فلکی
- مساحت: ۵۰۶ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: سیاه‌گوش، جوزا، کلب اصغر، مار آبی، اسد، اسد اصغر
اجرام جالب
صورت فلکی سرطان دارای دو جرم مسیه است: خوشه کندوی عسل و م۶۷ (M67). خوشه کندوی عسل (M44) در فاصله حدود ۵۷۰ سال نوری قرار دارد و یکی از نزدیکترین و درخشان‌ترین خوشه‌های باز ستاره‌ای به زمین است که با چشم غیر مسلح هم مشاهده می‌شود. این خوشه حداقل شامل هزار ستاره است که حدود ۳۰ درصد آنها خورشیدگون و بقیه اکثرا کوتوله قرمز هستند.
سنبله
یکی از نقاط تقاطع استوای سماوی و دایره البروج در صورت فلکی سنبله (Virgo) قرار دارد. این نقطه که اعتدال پاییزی است، در نزدیکی ستاره بتا-سنبله قرار دارد. نقطه دیگر تقاطع در صورت فلکی حوت قرار دارد.
بارش‌های شهابی که کانون آنها در این صورت فلکی معروف آسمان بهار قرار دارد زیاد است. این بارش‌ها شامل آلفا-سنبله‌ای، گاما-سنبله‌ای، عتا-سنبله‌ای، تتا-سنبله‌ای، یوتا-سنبله‌ای، لامبدا-سنبله‌ای، مو-سنبله‌ای، پی-سنبله‌ای، پسی-سنبله‌ای و سنبله‌ای اسفندماهی هستند.
جرم منشا بارش‌های سنبله‌ای مشخص نیست اما این گروه بارش‌ها از دی ماه تا اردیبهشت ادامه دارند و در حوالی اسفند و فروردین به اوج می‌رسند. در اکثر این بارش‌ها در ابتدای آغاز بارش شهابی کانون بارش در صورت فلکی اسد قرار دارد و با گذشت زمان، کانون به صورت فلکی سنبله می‌آید.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در ارذیبهشت ماه
- درخشان‌ترین ستاره: سماک اعزل (آلفا-سنبله)
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۲۹ ستاره دارای ۴۹ سیاره
- اندازه: دومین صورت فلکی
- مساحت: ۱۲۹۴ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: عوا، گیسوان برنیکه، اسد، جام، غراب، مار آبی، میزان و سر مار
اجرام جالب
صورت فلکی سنبله یازده جرم مسیه دارد: ۴۹، ۵۸، ۵۹، ۶۰، ۶۱، ۸۴، ۸۶، ۸۷، ۸۹، ۹۰ و ۱۰۴. اغلب این کهکشان‌ها عضوی از خوشه کهکشانی سنبله هستند که تا صورت فلکی گیسوان برنیکه ادامه دارد.
خوشه کهکشانی سنبله شامل ۱۳۰۰ تا ۲۰۰۰ کهکشان است. این خوشه، قلب ابرخوشه کهکشانی سنبله است که گروه محلی کهکشانی عضوی دورافتاده از آن است. از اجرام قابل توجه سنبله کهکشان سومبررو (م۱۰۴، M104) است. این کهکشان غول بیضوی در فاصله حدود ۲۹.۳ میلیون سال نوری قرار دارد و احتمالا در مرکز خود سیاه‌چاله‌ای فوق سنگین دارد. کهکشان م۱۰۴ هدف مناسبی برای تلسک.پ‌های کوچک و متوسط است. این کهکشان در ۱۱.۵ درجه‌ای غرب ستاره درخشان سماک رامح قرار دارد.
عوا
صورت فلکی عوا (Boötes) از صور چشمگیر مشهور آسمان شب است. کانون سه بارش شهابی عوایی دی‌ماهی، عوایی خردادماهی و ربعی در این صورت فلکی قرار دارد. دو بارش اولی داری نسا (نرخ ساعتی سمت‌الراسی یا ZHR) یک تا دو شهاب و بارش ربعی در نیمه دی ماه دارای نسا حدود ۴۰ شهاب هستند.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در خرداد ماه
- درخشان‌ترین ستاره: سماک رامح (آلفا-عوا)، سومین ستاره درخشان آسمان شب
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۸ ستاره دارای ۱۳ سیاره
- اندازه: ۱۳مین صورت فلکی
- مساحت: ۹۰۷ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: تنین، دب اکبر، تازی‌ها، گیسوان برنیکه، سنبله، سر مار، اکلیل شمالی، جاثی
اجرام جالب
صورت فلکی عوا جرم مسیه ندارد. شاید “خلا عظیم” بخش جالبی از این صورت فلکی باشد. منطقه‌ای در فضا با قطر ۲۵۰ میلیون سال نوری که با وجود اندازه بزرگش فقط حاوی حدود ۶۰ کهکشان است. کهکشان کوتوله عوا نیز در این صورت فلکی قرار دارد که از اقمار کهکشان راه شیری است.
مار آبی (شجاع)
صورت فلکی مار آبی (Hydra) نمایشگر ماری آبی است که هرکول در دومین خوان خود کشت. کانون دو بارش شهابی آلفا و سیگا مار آبی در این صورت فلکی قرار دارد. آلفا-مار آبی در اواخر دی و بهمن فعال است و اول بهمن به اوج می‌رسد. سیگما-مارآبی نیز در اواخر آذر فعال است.
- بهترین زمان مشاهده: ساعت ۲۱ در ارذیبهشت ماه
- درخشان‌ترین ستاره: قلب الفرد (آلفا-مار آبی)
- ستاره‌های سیاره‌دار: ۲۳ ستاره دارای ۳۲ سیاره
- اندازه: بزرگترین صورت فلکی
- مساحت: ۱۳۰۳ درجه مربع
- صور فلکی همسایه: تلمبه، سرطان، کلب اصغر، قنطورس، غراب، تک‌شاخ، کشتی‌دم، قطب‌نما، سکستانت، سنبله
اجرام جالب
دو جرم جالب توجه در صورت فلکی مار آبی م۴۸ و م۸۳ هستند. م۴۸ خوشه بازی با قدر ۵.۵ و در فاصله ۱۵۰۰ سال نوری است. این خوشه هدفی آسان برای دوربین‌های دوچشمی است و در وضعیت دید خوب می‌توان حتی آن را با چشم غیر مسلح هم دید. کهکشان فرفره جنوبی (Southern Pinwheel Galaxy) یا م۸۳ به دلیل شباهتش به کهکشان فرفره در صورت فلکی دب اکبر (م۱۰۱) نامگذاری شده، نزدیکترین و درخشان‌ترین کهکشان مارپیچی است که تاکنون کشف شده و فقط ۱۴.۷ میلیون سال نوری از ما فاصله دارد.
تالیف و ترجمه از منابع مختلف بر اساس این منبع
